In Augustus bezocht ik de tentoonstelling ‘Point of View’ in het Rijksmuseum. Ik was eigenlijk niet van plan hier iets over te schrijven maar ik kon het niet laten! Geheel in lijn met de tentoonstelling is dit mijn point of view.
De tentoonstelling in het Rijksmuseum probeert vooral te laten zien dat gender een concept is dat door de eeuwen heen bestaat. Dat wat als mannelijk of vrouwelijk werd gezien veranderde door de tijd heen. Bepaalde houdingen, bepaalde kleding, en bepaalde objecten of design gericht op mannen of vrouwen. De bijschriften en toelichtingen zijn interessant en leggen goed uit hoe we ergens naar moeten kijken. Ze laten bijvoorbeeld zien hoe de ‘hand in de zij houding’ eerst was bedoelt voor mannen, waarbij ze dan de hand op hun wapen legde, en daarna voor vrouwen om hun vormen te benadrukken. Ook interessant: in de 17e eeuw droegen alle kinderen rokken.
Design en objecten waren ook bedoelt voor mannen of vrouwen. Zoals de mega lange jurk waarin een vrouw paard kon rijden met twee benen aan een kant en tegelijk haar benen en enkels bedekt konden blijven. Of het schrijfbureau voor thuis speciaal voor vrouwen: kleiner en minder lades ten opzichte van de kantoorbureaus die waren voorbehouden aan mannen. Zie ook het verschil tussen de kleine schrijftafel uit 1775 en de schrijftafel voor mannen uit 1745. De grote tafel is bedoelt voor mannen zodat zij daar boeken op konden neerleggen, de tafel prominent in de ruimte konden plaatsen en gasten konden ontvangen.
Amazonekostuum voor vrouwen (1826)
Mannen schrijftafel (1745)
Vrouwen schrijftafel (1775)
Viool voor vrouwen (17e/18e eeuw)
Schrijfbureau voor thuis (Gispen, 1934)
Ook waren er speciale muziek instrumenten voor vrouwen, niet alleen werd hierbij verondersteld dat vrouwen thuis muziek beoefenden, want zij moesten anderen kunnen vermaken, maar misschien nog wel opvallender is hoe deze instrumenten ontworpen zijn. Zoals de violen om op de schoot te bespelen in plaats van, zoals gebruikelijk, op de schouder. Dit werd niet geschikt bevonden voor vrouwen omdat ze dan hun vormen te veel zouden laten zien. En de blaas instrumenten waren sowieso niet bedoelt voor vrouwen: te fallisch! En blazen werd ook als niet elegant gezien.
Mindblowing.. en wat dit vooral laat zien is hoe je ook naar gender kijkt, de vrouw was altijd de achtergestelde sekse met minder rechten dan de man. Dat is natuurlijk geen nieuws maar het is wel verbijsterend en interessant om te observeren hoe dit overal in terug te zien is.
Later in de tentoonstelling worden relaties tussen mensen van dezelfde sekse verbeeld door de jaren heen. Ook in tijden waarin dit vaak niet werd geaccepteerd. En toch zie je door de tijd heen overal verwijzingen naar het bestaan van deze relaties. Zoals in de serie litho’s van Oosting uit 1944 (die ik echt subliem mooi vind) maar ook in schilderijen uit de 18e eeuw (1727). Of in de zogenoemde daguerreotypie* in de 19e eeuw.
Litho's van Oosting (1944)
Jupiter vermomd als Diana verleidt de nimf Callisto, de Wit (1727)
Zelfportret Loeber (1923)
Wombtomb Ferdi (1968)
Daarna zien we nog hoe mannen en vrouwen door de eeuwen heen zichzelf als de andere sekse afbeeldde; iets wat van alle tijden is al is het in sommige tijden meer verborgen dan andere. En tot slot zien we kunst gemaakt door vrouwen - waaronder Marlene Dumas en Charlie Toorop- waarin eindelijk** ruimte is voor de vrouwelijk blik op gender en sekse. We zien bijvoorbeeld een zelfportret van Loeber waarin zij de nadruk legt op kubistische en dus hoekige vormen. En de wombtomb uit 1968 van Ferdi die zij omschrijft als ‘het begin en einde van het leven’: de baarmoeder en een doodskist ineen. Interessant dat zij zelf benoemt dat dit geen vrouwelijke kunst is: toen zij laste was dat ook geen mannelijke kunst. Kunst is gewoon kunst en niet mannelijk of vrouwelijk lijkt de boodschap. Interessante visie waar ik nog even over na moet denken.
En eigenlijk wilde ik hiermee mijn observaties eindigen maar ik kan simpelweg niet de laatste zaal van de tentoonstelling overslaan. De zaal waarin portretten van jongeren hangen. Gemaakt door hen zelf, samen met de andere MBO studenten, hebben zij/hen hun/diens eigen gender in beeld gebracht. En hoe indrukwekkend en mooi hebben ze/hen dat gedaan. Ieder portret laat een volledig eigen visie op gender en zichzelf zien. Ik vond het ontroerend en raad je aan zelf te gaan kijken. Misschien is het zelfs jammer dat dit pas in de laatste, relatief kleine, zaal hangt. Het is een perfecte afsluiting maar ik had het gewaardeerd als er minder ruimte voor de genderspecifieke objecten en sieraden was geweest en meer voor deze bijzondere portretten.***
*Een speciale fototechniek, ook wel ferrotypieën genoemd, waarbij een foto werd gemaakt van mensen die direct kon worden afgedrukt zonder het gebruik van negatieven, dit was nieuw voor deze tijd.
**Ik bedoel in de zin dat er nog altijd zoveel minder aandacht is voor kunst gemaakt door vrouwen.
***Bekijk ook de website https://www.rijksmuseum.nl/nl/zien-en-doen/tentoonstellingen/teekenschool-take-over voor meer informatie
Anxelina/Xio die/diens/hen/hun (2024)
